Co to jest atopowe zapalenie skóry (AZS)?
Atopowe zapalenie skóry (AZS), nazywane również egzemą, to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry o podłożu alergicznym i genetycznym. Charakteryzuje się suchością, świądem oraz skłonnością do podrażnień i nadmiernych reakcji na czynniki zewnętrzne. Choroba najczęściej rozpoczyna się w dzieciństwie, ale może utrzymywać się również w wieku dorosłym.
AZS należy do tzw. chorób atopowych, które wiążą się z nadreaktywnością układu odpornościowego. Często współistnieje z innymi schorzeniami alergicznymi, takimi jak astma czy alergiczny nieżyt nosa.
Przyczyny atopowego zapalenia skóry
Przyczyny AZS są złożone i wieloczynnikowe. Występuje predyspozycja genetyczna do nadmiernej reakcji immunologicznej oraz nieprawidłowego funkcjonowania bariery skórnej.
Do najczęstszych przyczyn i czynników nasilających objawy należą:
-
czynniki genetyczne – mutacje w genie filagryny, odpowiedzialnym za prawidłowe nawilżenie skóry,
-
alergeny środowiskowe – kurz, pyłki, sierść zwierząt, pleśnie,
-
pokarmy – mleko, jaja, soja, orzechy, ryby, pszenica,
-
czynniki drażniące – detergenty, mydła, kosmetyki zapachowe, wełniane tkaniny,
-
stres i brak snu,
-
suche powietrze i zmiany temperatury,
-
zaburzenia odporności i mikrobiomu skóry.
Objawy atopowego zapalenia skóry
AZS ma charakter przewlekły i nawrotowy, a objawy mogą nasilać się okresowo. Typowe symptomy to:
-
suchość i szorstkość skóry,
-
uporczywy świąd, szczególnie nasilony nocą,
-
zaczerwienienie i obrzęk skóry,
-
pęknięcia, sączenie, nadkażenia bakteryjne,
-
zgrubienia skóry (lichenifikacja) przy długotrwałym drapaniu.
U dzieci zmiany często pojawiają się na policzkach, czole i kończynach, natomiast u dorosłych – w zgięciach łokciowych, podkolanowych, na szyi i dłoniach.
Diagnostyka atopowego zapalenia skóry
Rozpoznanie AZS opiera się głównie na badaniu klinicznym i wywiadzie lekarskim. Nie istnieje jedno badanie potwierdzające chorobę, ale pomocne mogą być:
-
ocena objawów według kryteriów Hanifina i Rajki,
-
testy alergiczne skórne lub z krwi (oznaczenie IgE całkowitego i swoistego),
-
badania mikrobiologiczne w przypadku podejrzenia infekcji skóry,
-
testy płatkowe, jeśli podejrzewa się współistniejące alergie kontaktowe.
Diagnostyką i leczeniem AZS zajmuje się dermatolog lub alergolog.
Leczenie atopowego zapalenia skóry
Leczenie AZS ma charakter objawowy i długoterminowy, ponieważ choroba ma tendencję do nawrotów. Podstawowe zasady terapii obejmują:
-
Pielęgnacja skóry:
-
regularne stosowanie emolientów (nawilżających i natłuszczających preparatów),
-
unikanie gorących kąpieli i agresywnych detergentów,
-
delikatne osuszanie skóry po myciu,
-
stosowanie odzieży z naturalnych materiałów.
-
-
Leczenie farmakologiczne:
-
miejscowe glikokortykosteroidy (maści, kremy) w fazie zaostrzenia,
-
inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus) – jako alternatywa dla sterydów,
-
leki przeciwhistaminowe – łagodzą świąd,
-
antybiotyki lub środki przeciwgrzybicze w razie nadkażeń,
-
w cięższych przypadkach – leczenie ogólne immunosupresyjne (np. cyklosporyna, metotreksat).
-
-
Fototerapia (naświetlanie UVB lub UVA1):
-
stosowana w przewlekłych, opornych przypadkach, pod kontrolą lekarza dermatologa.
-
-
Nowoczesne terapie biologiczne:
-
dla pacjentów z ciężkim AZS stosuje się leki biologiczne, np. dupilumab, które hamują proces zapalny na poziomie immunologicznym.
-
Profilaktyka i zalecenia
Aby ograniczyć nawroty AZS i poprawić komfort życia, warto:
-
codziennie nawilżać i natłuszczać skórę,
-
unikać alergenów i czynników drażniących,
-
dbać o odpowiednią wilgotność powietrza w pomieszczeniach,
-
stosować hipoalergiczne kosmetyki bez zapachów i konserwantów,
-
utrzymywać krótkie paznokcie, by unikać uszkodzeń skóry podczas drapania,
-
unikać stresu i dbać o higienę snu,
-
nosić przewiewne, bawełniane ubrania.
Ważne jest również prowadzenie dziennika objawów, by identyfikować czynniki nasilające chorobę.
Podsumowanie
Atopowe zapalenie skóry to przewlekła choroba zapalna, która wymaga systematycznej pielęgnacji i indywidualnie dobranej terapii. Choć nie istnieje leczenie przyczynowe, odpowiednia kontrola objawów pozwala znacząco poprawić jakość życia pacjentów. Kluczowe znaczenie ma współpraca z dermatologiem, unikanie czynników drażniących i codzienna pielęgnacja skóry.
