Co to jest bezsenność (insomnia)?
Bezsenność, nazywana również insomnią, to zaburzenie snu charakteryzujące się trudnościami w zasypianiu, utrzymaniu ciągłości snu lub zbyt wczesnym budzeniem się, mimo zapewnienia odpowiednich warunków do odpoczynku. Choroba ta prowadzi do niewystarczającej ilości lub jakości snu, co skutkuje zmęczeniem, spadkiem koncentracji, drażliwością i pogorszeniem samopoczucia w ciągu dnia.
Bezsenność może mieć charakter przejściowy (krótkotrwały), trwający do kilku dni lub tygodni, bądź przewlekły, gdy utrzymuje się co najmniej trzy razy w tygodniu przez okres dłuższy niż trzy miesiące. To jedno z najczęstszych zaburzeń snu — dotyczy nawet 30–40% dorosłych, częściej kobiet niż mężczyzn.
Przyczyny bezsenności
Bezsenność może być pierwotna (niezwiązana z inną chorobą) lub wtórna (będąca objawem innego schorzenia). Do najczęstszych przyczyn należą:
-
Stres i napięcie emocjonalne – najczęstszy czynnik powodujący problemy z zasypianiem,
-
Zaburzenia psychiczne – depresja, lęki, zaburzenia adaptacyjne,
-
Nieprawidłowa higiena snu – zbyt długie drzemki, korzystanie z telefonu lub komputera przed snem, nieregularne godziny kładzenia się spać,
-
Choroby somatyczne – bóle przewlekłe, refluks żołądkowo-przełykowy, astma, nadczynność tarczycy, bezdech senny,
-
Leki i substancje pobudzające – kofeina, nikotyna, alkohol, niektóre leki przeciwdepresyjne, przeciwalergiczne czy moczopędne,
-
Zmiany rytmu dobowego – praca zmianowa, podróże między strefami czasowymi (jet lag).
Objawy bezsenności
Objawy mogą się różnić w zależności od postaci choroby, ale najczęściej obejmują:
-
trudności z zasypianiem,
-
częste przebudzenia w nocy,
-
przedwczesne budzenie się bez możliwości ponownego zaśnięcia,
-
sen płytki, nieprzynoszący odpoczynku,
-
zmęczenie, senność i osłabienie w ciągu dnia,
-
rozdrażnienie, obniżony nastrój, problemy z pamięcią i koncentracją,
-
bóle głowy, napięcie mięśniowe, spadek odporności.
W przypadku przewlekłej bezsenności objawy te mogą znacząco pogarszać jakość życia i prowadzić do rozwoju innych zaburzeń psychicznych lub somatycznych.
Diagnostyka bezsenności
Rozpoznanie bezsenności opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim oraz analizie stylu życia pacjenta. W diagnostyce stosuje się:
-
dziennik snu – pacjent zapisuje godziny zasypiania, przebudzeń i odczuwaną jakość snu,
-
kwestionariusze snu (np. Insomnia Severity Index – ISI),
-
badania polisomnograficzne – kompleksowe badanie snu w pracowni, pozwalające ocenić jego strukturę i wykryć zaburzenia, takie jak bezdech senny,
-
aktygrafię – rejestrację aktywności i rytmu snu za pomocą urządzenia noszonego na nadgarstku,
-
badania laboratoryjne – gdy istnieje podejrzenie choroby metabolicznej lub hormonalnej wpływającej na sen.
Ważne jest także wykluczenie innych przyczyn złego snu, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy przyjmowanie leków o działaniu pobudzającym.
Leczenie bezsenności
Leczenie bezsenności ma na celu przywrócenie prawidłowego rytmu snu i poprawę jego jakości. Dobór terapii zależy od przyczyny i nasilenia objawów.
-
Terapia behawioralna i psychologiczna:
-
Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności (CBT-I) – uznawana za najskuteczniejszą metodę leczenia przewlekłej bezsenności. Pomaga zmienić błędne przekonania i zachowania utrwalające problem,
-
Techniki relaksacyjne i oddechowe,
-
Trening mindfulness i medytacja,
-
Ograniczenie czasu w łóżku (tzw. restrykcja snu) – zwiększa efektywność snu.
-
-
Farmakoterapia:
-
Leki nasenne (np. zolpidem, zopiklon, temazepam) – stosowane krótkotrwale,
-
Leki przeciwdepresyjne o działaniu uspokajającym (np. trazodon, mianseryna),
-
Preparaty melatoniny – szczególnie przy zaburzeniach rytmu dobowego,
-
Leki roślinne – np. zioła z melisą, kozłkiem lekarskim, chmielem.
Leki powinny być stosowane wyłącznie pod kontrolą lekarza, ponieważ mogą powodować uzależnienie lub utratę skuteczności przy długim stosowaniu.
-
-
Modyfikacja stylu życia i higiena snu:
-
kładzenie się i wstawanie o tej samej porze,
-
unikanie ekranów (telefon, telewizor, komputer) na 1–2 godziny przed snem,
-
ograniczenie kofeiny, nikotyny i alkoholu,
-
lekkostrawna kolacja spożywana najpóźniej 2 godziny przed snem,
-
utrzymywanie odpowiedniej temperatury i wentylacji sypialni,
-
aktywność fizyczna w ciągu dnia (ale nie tuż przed snem).
-
Profilaktyka i zalecenia
Aby zapobiec problemom ze snem, warto:
-
przestrzegać stałego rytmu dnia i nocy,
-
stworzyć spokojne środowisko snu – ciemne, ciche, chłodne pomieszczenie,
-
unikać pracy, jedzenia i oglądania telewizji w łóżku,
-
nie zmuszać się do snu – jeśli nie możesz zasnąć, wstań i wróć do łóżka dopiero przy uczuciu senności,
-
ograniczyć stres i nauczyć się technik relaksacyjnych,
-
zadbać o regularną aktywność fizyczną i dietę bogatą w magnez, witaminy z grupy B i tryptofan.
Podsumowanie
Bezsenność to poważne, lecz często bagatelizowane zaburzenie, które wpływa nie tylko na jakość życia, ale i na zdrowie fizyczne oraz psychiczne. Skuteczne leczenie wymaga połączenia zmiany stylu życia, terapii behawioralnej i – w razie potrzeby – krótkotrwałej farmakoterapii. Wczesna interwencja i prawidłowa diagnostyka pomagają przywrócić naturalny rytm snu i poprawić samopoczucie pacjenta.
